fotoarchief Grenzeloos Tilburg
Onze reeks artikelen over WO 1 gaat deze week verder met een bijdrage over onze gemeente - toen er nog geen sprake was over fusioneren 100 jaar geleden - de deelgemeentes Ravels, Weelde en Poppel.
Bij ons opzoekingswerk stuiten we telkens op nieuwe zaken zodat we aan het einde van de reeks waarschijnlijk uitgebreider zullen ingaan op persoonlijke verhalen van families die deze door de jaren heen hebben meegedragen in eigen kring. Als u ook nog anecdotes, foto's uit WO 1 of andere zaken wil delen met ons kan dit altijd, graag zelfs. (
Wereldoorlog I (28 juli 1914 – 11 november 1918)
Jos Verhoeven & @J
De oorlog in ons dorp.
Bij de inval van de Duitsers werd de burgerwacht onmiddellijk ontmanteld. De grens met Nederland werd door de Duitsers bewaakt. Ook werden er wegen versperd door het omzagen van de eiken bomen langs de weg en de inwoners verborgen hun voornaamste waarden in de grond in akkers en bossen. Door het aanleggen van de dodendraadversperring die we behandelden in ons vorige artikel, die voor onze gemeente in Ravels in de buurt van het kanaal werd geplaatst, was onze gemeente, voor het grootste deel afgesloten van de rest van het land. Eenzelvigheidsbewijzen, het zogenaamde Personal-Ausweis om zich vrij te bewegen werd door de Duitse bezetters in het leven geroepen. Hiernaast een voorbeeld van zo’n personal-ausweis van Elisabeth Van Beurden uit Poppel. Voor brood en vlees gingen veel van onze mensen de grens naar Nederland over om de gewenste zaken te smokkelen.
Ook verhinderde de draadversperring onze boeren om hun waren naar de markt in Turnhout te brengen. De Feldwebel, kommandant van de grenszone, dwong de boeren zelfs hun vruchten aan de Duitse bezetter te verkopen tegen door hem vastgestelde te lage prijzen.
De Duitsers eisten heel wat woningen op om zich te kunnen inkwartieren. Ongeveer drie jaar heeft die inkwartiering geduurd. Hier en daar werd er ook schade aan de huizen aangericht, doch over het algemeen heeft de bezetting geen heel grote schade aangericht, tenzij de vernieling en plundering van de gendarmerie en het gemeentehuis in Weelde. In Poppel zijn na de wapenstilstand wel grote vernielingen aangericht aan huizen van smokkelaars.
Aan de brug in Ravels was bij de doorgang een wachtpost ingericht die iedereen passant controleerde die de poort wilden passeren. Men had inderdaad een bijzonder paspoort nodig om de elektrische draad te kunnen doorgaan. Die vergunning diende afgeleverd te zijn door de Gouverneur Generaal van België. In het huis aan de Grote Baan nr 13, was het pas-bureel.
In die tijd woonde in dat huis een zekere Van de Poel, toenmalig directeur bij de C.B.R. Later was dit huis eigendom van en bewoond door Richard Geerts en zijn vrouw. Alle brieven die langs de draadversperring kwamen werden door de Duitsers gecontroleerd. Vooral “feldwebel Lang” heeft de laatste maanden van de oorlog als een keizer over onze gemeente geregeerd.
Er is een verhaal bekend van een kind uit de familie Van Baelen, toenmalig dokter Amandus Van Baelen, dat omwille van een ernstig medische interventie onmiddellijk diende te worden over gebracht Turnhout voor verzorging. Hoewel de overgave van Duitsland in de eerstvolgende dagen zou worden getekend weigerde feldwebel Lang het kind een “passierschein” om naar Turnhout te worden over gebracht.
Het verhaal rond " Nonkel Fonske". (Fons Van Baelen)
Als we vertellen dat wij een nonkel zijn verloren tijdens en door de Eerste Wereldoorlog dan klopt dat.Fonske werd geboren op 6 juli 1910 te Weelde.Onder den oorlog werd hij ziek. Hij kreeg de Valse Kroep en had op eenbepaald moment dringende verzorging nodig.Ova , zijn vader en huisdokter, zag als enige oplossing met hemonmiddellijk naar het ziekenhuis van Turnhout te vertrekken.Maar de doorgang van den "Dodendraad " was via de brug van Ravels en hetwerd niet toegestaan om te passeren.Ova moest terugkeren naar Weelde .Ova heeft nog een tracheotomie toegepast maar helaas Fonske is gestorven.Fonske is voor ons een oorlogsslachtoffer.(bron: familie Van Baelen)
Verschillende werknemersgezinnen vertrokken bij gebrek aan werk naar Nederland, het nabij gelegen Goirle was daarbij één der eerste bestemmingen, maar ook Baarle-Nassau kreeg omwille van het speciale statuut vele dorpelingen uit Weelde als nieuwe gasten. Enkel in het Tilburgse vluchtelingenarchief is er al melding van 283 Belgische vluchtelingen uit Ravels, Weelde en Poppel.
Er ontstond ook een hele hamsterwoede vanwege de plots ontstane schaarste aan primaire levensbehoeften. Er werd een bonnensysteem ingevoerd. Het volgende ‘rijmpje' uit die tijd typeert dit op een ironische manier (bron Martin Kraaijenstein):
Alles op de bon:Een bon voor thee, een bon voor koffie, een bon voor karnemelkse papEen bon voor vet, een bon voor grutten, een bonnetje bij elke hap.Een bon ook voor een lief klein kindje, wat de ooievaar ons biedtMaar als je hem geen bon kunt geven, krijg je het kindje lekker niet.Een bon voor zeep, een bon voor uien, aardappelen en verse visSteenkolen en bruine bonen, voor zover......voorradig is.Spoedig krijg je ook nog bonnen voor sigaretten en voor bierEn moet je een bon meebrengen bij de meisjes van plezier.
Belgisch Vluchtelingencomite in Tilburg.
In oktober 1914 schommelde het aantal vluchtelingen hier al tussen de negen- en twaalfduizend. In deze constellatie werd een ‘Tilburgsch Vluchtelingencomité' opgericht om te zorgen voor onder meer kledinginzameling, onderwijs, geneeskundige hulp en geldwisseling tegen eerlijke koersen.
De steun vanuit de gemeenschap was groot en ook het gemeentebestuur trof maatregelen. Zo werd het huisvestingsprobleem opgelost door het onderbrengen van vluchtelingen in fabrieken, kloosters, scholen en bij particulieren.
Om de vluchtelingen te bewegen naar huis terug te keren, werden later de uitkeringen stopgezet aan Tilburgers die onderdak boden aan vluchtelingen. Deze harde maatregel werd in januari 1915 ingetrokken, maar toen waren al zo'n zevenduizend vluchtelingen vertrokken.
Op 7 oktober 1914 werd in Tilburg een hulpcomité voor vluchtelingen opgericht. De officiële naam was Tilburgsch Vluchtelingen-Comité, Afdeeling Tilburg van het Nederlandsch Comité tot steun van Belgische- en andere slachtoffers. Men zette zich in om de vluchtelingenstroom in goede banen te leiden en om humanitaire hulp op allerlei gebied te bieden. Hieronder viel o.a. opvang, registratie, huisvesting, medische zorg, voedselvoorziening, scholing en financiële ondersteuning. We zien zittend v.l.n.r. Jos Brouwers, Barend Mutsaers (penningmeester), burgemeester Raupp (erevoorzitter), Frans Verbunt (voorzitter), Antoon van Rijen (secretaris) en kapelaan Lambert Poell. Op de tweede rij de dames Brouwers-Sopers, Janssen-Coolen, Brouwers-Van Waesberghe, Aloysia Mutsaerts, wethouder Ackermans, politiecommissaris Soentjens en Theo van Enschot. Op de derde rij Alphons Castelijns, Jules Huer, Stan Verbunt, H.A. de Bruin, Alb. van Beurden en Ludovicus Verschuuren.Bron: www.geheugenvantilburg.nl
Het verzet van de schoolmeesters uit onze gemeente.
******Meester Jozef Steenackers van Weelde en meester Jules Van Tielen van Poppel speelden beiden een rol in het verzet. Zij gaven inlichtingen door, maar op 26 september 1917 werden zij beiden door Duitse soldaten aangehouden. Over deze aanhouding lezen wij het volgende in:de Tilburgsche Courant van 4 oktober 1917:
Brieven smokkelen?
Men meldt ons van de grens:
Naar wij uit goede bron vernemen zijn het hoofd der school te Poppel en een onderwijzer te Weelde door de Duitschers gevangen genomen en weggevoerd achter den electrischen draad. Men weet niet wat er van hen geworden is. Men vermoedt dat zij beschuldigd zijn van brieven smokkelen.
De Nieuwe Tilburgsche Courant van 15 oktober 1917:
“Weggevoerd:
Men meldt van de grens:
Omtrent de heeren Thielen, hoofdonderwijzer te Poppel, en Steenackers, onderwijzer te Weelde, die door de Duitschers zijn gevangen genomen en weggevoerd achter den elektrischen draad, heeft men taal noch teken meer vernomen. Hun familiën verkeeren in de grootste onrust. Ook kan men niet gissen, wat hun ten laste wordt gelegd. De heer Thielen aangehouden toen hij wandelde op het landgoed “De Schrieken” en de heer Steenackers op een wandeling in de Poppelsche heide.”
*****In alle stilte speelde ook schoolmeester Jules Van Tielen een belangrijke rol in het verzet want hij gaf inlichtingen door in samenwerking met zijn collega’s Jozef Steenackers te Weelde en Antoon De Puydt te Arendonk.
Ook in het rapport van pastoor Jacobs over de oorlog 1914-1918 hoger vermeld lezen wij het volgende:
“Den 26 september 1917 werd onze onderwijzer, Mijnheer Jos Steenackers door de Duitsche soldaten aangehouden en den 25 mei 1918 tot 2 ½ jaar dwangarbeid omdat hij verdacht was van Krijgsverraad. De veroordeelde welke zooveel goed werk voor zijn vaderland verrichtte verbleef 6 maanden in voorlopige hechtenis te Turnhout, 2 maanden in de gevangenis van Antwerpen en 5 maanden in Vilvoorde, waaruit hij bij den wapenstilstand, verlost wierd.”
Meester Steenackers (*1890 - †1963) besteedde zijn tijd in de gevangenis van Vilvoorde goed, hij begon er aan een cursus over de bemesting in de landbouw. Als schooldirecteur gaf hij na zijn schooltijd ook les aan de kinderen van de landbouwers om hen de kunst van het boeren bij te brengen. Zijn zoon Vic werd later door dezelfde microbe gebeten en werd een autoriteit op gebied van het veredelen van bomen. Vic Steenackers wordt aanzien als één der pioniers in deze materie.******
Op 11 november 1918 eindigde de Eerste Wereldoorlog, waar op zijn minst, naast de tien miljoen militairen hoger vermeld, ook nog vijf tot zeven miljoen burgers de dood vonden en nog eens 20 miljoen gewonden vielen.
In juni 1919 werd in Versailles het verdrag getekend. Duitsland was als verliezer de hoofdschuldige en moest de oorlogsschade vergoeden. Die waren vooral bestemd voor België, Frankrijk en Polen. Ook verloor Duitsland al zijn koloniën.
De gevolgen:
Onze fusiegemeente had een ruime bijdrage geleverd aan strijders bij de algemene mobilisatie. Meer dan honderd dienstplichtigen en vrijwilligers uit onze drie deelgemeente hebben actief meegevochten in deze Grote Oorlog.
In onze drie deelgemeentes vielen gesneuvelden te betreuren, overal werden deze als helden geëerd.
Poppel :
•Jan Van Akeren, gesneuveld te Koningshooikt op 3 oktober 1914
•Louis Bayens, gesneuveld te Emblem op 9 oktober 19147
•Jan Otten, gesneuveld te Oostkerke op 30 oktober 1914
•Petrus Joannes Timmermans, geboren te Poppel op 1 april 1881, echtgenoot van Maria Snels, overleden te Hannover (Duitsland) op 16 augustus 1918
Ravels:
•Adriaan Verbeek, gesneuveld te Bunsbeek op 18 augustus 1914
•Petrus Van Gompel, gesneuveld te St Jacobskapelle op 20 juni 1915
•Willem Mertens, gesneuveld te Steenstraete op 20 juni 1916
•Peter Jan Claessens, gesneuveld te Kaaskerke op 7 november 1917
•Cornelis Van Velthoven, gesneuveld te Pervijze op 21 december 1917
•Adriaan Pijnenborg, gesneuveld te Adinkerke op 26 juli 1918
•Emiel Kerstens, overleden in het hospitaal van Calais aan zijn verwondingen op 14 februari1919.
Weelde:
•Pierre Meuris, gesneuveld te De Panne, veldhospitaal “L’Océan” op 28 mei 1918
•Charles Poppeliers, gesneuveld te Calais (Frankrijk) op 2 mei 1915
•Emiel Van de Laere, gesneuveld te Loncin op 15 augustus 1914
•Jan Van Hees, gesneuveld te Calais (Frankrijk) op 31 oktober 1918
•Louis Van Loon, gesneuveld te Boninne op 23 augustus 1914
•Pieter Jaak Jan Vaes, gesneuveld te Ieper op 22 april 1915
•Jan Verhoeven, gesneuveld te Vinkem op 15 september 1917
•Petrus Wijgerde, gesneuveld te Adinkerke op 22 maart 1918
•Willem Mertens, gesneuveld te Steenstraete op 20 juni 1916. Dit is duidelijk dezelfde persoon die vermeld staat bij de gesneuvelde te Ravels, doch hij was van geboorte van Weelde en woonde toen hij sneuvelde in de deelgemeente Ravels.
•Joseph A. Nuyts, gesneuveld te Steenstraete op 15 mei 1916 en begraven te Reninghe in West-Vlaanderen en later overgebracht naar Westvleteren. ( foto: graf)
Interneringskampen in Nederland:****
Er zijn uit onze gemeente soldaten gesneuveld achter de IJzer, er zijn er die weergekeerd zijn van ’t front, er zijn krijgsgevangenen geweest, gedeporteerden en gedetineerden. Over deze laatsten, vooral over enkelen van hen, hebben we inlichtingen verzameld. Van sommigen leven nog nazaten maar we hebben weinig concrete gegevens over hun leven in die vier benarde jaren. Toen in 1914 Wereldoorlog I uitbrak, rukte het Duitse leger België binnen en de vaderlandse troepen moesten terugtrekken tot achter de IJzer. Sommige soldaten geraakten zelfs niet meer over de Schelde en werden bij Stabroek over de grens gedreven. 
Jan Van Steen onderging dit lot tussen Stekene en Koewacht, Jan Beyens bij De Klinge op 10 oktober 1914. Daags na hun grensovergang werden die Belgische soldaten in Nederlandse kampen geïnterneerd. Velen overkwam dit lot in Rijs-Gaasterland in ’t Zuid-Westen van Friesland. Daar zaten: Jan Van Steen, Karel Huybs uit Ravels en Louis De Bont uit Weelde. Jan Beyens kwam terecht in ’t kamp van Amersfoort en Jan Heyns in Leeuwarden. Na anderhalf jaar kampleven kregen ze wat vrijheid. In 1916 zag Nederland dat het niet in oorlog geraakte met de Duitsers en werd er besloten de eigen legermacht te demobiliseren. Toon Paulussen, die in ’t Hollandse leger dienst deed, zwaaide ook af in 1916, maar mocht Ravels eerst binnen na de wapenstilstand.
De Belgische geïnterneerden konden vanaf 1916 het kampleven vaarwel zeggen, maar ze bleven onder controle en werden hoofdzakelijk bij landbouwers in Nederland uitbesteed. We weten dat velen dicht bij de Belgische grens verbleven, enkele kilometers van huis, zodat ze soms bij nacht wel eens de grens overstaken. De kans was echter groot dat ze in de val liepen, want aan Nederlandse zijde patrouilleerden enkele Duitsers. Er was in Ravels een door Duitsers bemand postkantoor. De controle op de verplaatsing van personen werd in 1914-1918 angstvallig uitgevoerd. De Duitsers wisten dat een menigte Belgische soldaten in Nederland verbleven. Ze waren beducht voor een onverhoedse aanval op hun achterhoede en ook de Nederlanders wilden beletten dat vanuit hun land de Duitsers zouden worden bestookt.
Begin 1916 werd zeker door Den Haag aan de Belgische gedetineerden een soldij uitgekeerd. Uit de bewaarde documenten van Jan Beyens (Eel) weten we dat zijn soldij in het begin 18 gulden per maand bedroeg en in 1917 en 1918 meer dan 30 gulden per maand. De gulden was toen 2 Belgische franken waard. Of we die soldij hoog mogen inschatten weten we niet, maar wie al zijn guldens had opgespaard en ze in België kon omwisselen voor de zwaar gedevalueerde frank, hield er na de thuiskomst een royale stuiver aan over. De Nederlandse gulden was immers spoedig 14 Belgische franken waard.
Geïnterneerden uit onze gemeente waarvan we kennis hebben:
- Carolus Willemsen werd te Ravels geboren op 2 mei 1884 en overleed als gevangenbewaarder te Tilburg op 31 augustus 1917. Hij werd begraven op het Belgisch Ereveld van de gemeentelijke begraafplaats van Harderwijk.
- Jan Van Steen was geboren op 5 november 1884, belandde in Gaasterland en vanaf 1916 was hij boerenknecht bij A. Van Gisbergen te Hooge- en Lage Mierde. Hij werd eerst op 18 december 1918 via het depot van Gaasterland toevertrouwd aan zijn Belgische militaire eenheid “3de Regiment Jagers te Voet”. Op 19 maart 1919 werd hij met definitief verlof uit het leger ontslagen, ruim vier maanden na de wapenstilstand.
- Jan Beyens was te Ravels geboren op 22 februari 1892 en overleed daar op 2 januari 1969. Hij verbleef in het kamp van Amersfoort en was vanaf 1916 tewerkgesteld bij landbouwer P. Antonius te Hooge Mierde.
- Jan Heyns werd geboren te Ravels op 24 juni 1882 en is daar overleden op 4 april 1967. Hij verbleef tot 1916 in het kamp van Leeuwarden en daarna was hij tewerkgesteld bij Frans Van Alphen te Riel.
Louis De Bont Jan Beyens Karel Huybs Jan Heyns
- Karel Huybs werd te Ravels geboren op 13 oktober 1884 en is daar overleden op 20 maart 1945. Hij verbleef tot 1916 in Gaasterland en werkte daarna bij Alfons Van der Heyden te Lage Mierde.
- Louis De Bont (Geeneinde, Weelde) werd geboren te Weelde op 24 januari 1880 en is daar overleden op 11 september 1961. Tot 1916 zat hij in het kamp van Gaasterland en werd daarna tewerkgesteld te Waspik bij Dongen.
- Een dertigduizend Belgische soldaten zijn in Nederland geïnterneerd geweest. Misschien waren er onder hen wel enkele vaandelvluchtigen, maar in hoofdzaak betrof het strijders die niet meer achter de frontlinie geraakten omdat het Duitse leger hen de pas afsneed.
Bronnen:
archief Heemkundekring Nicolaus Poppelius
passierschein + personal ausweis afbeeldingen - Willy Van Sprengel
***Weelde Toen en Nu – Weelde tijdens de Wereldoorlogen
****Adriaan Van Gils – De Drie Goddelijke Deugden nr 7 – 15 maart 1998
*****Marc Vermeeren, Poppel Toen en Nu deel 1
