Vanmorgen kreeg ik een interessant, bruin, vergeeld boekje in handen over onze regio uit begin vorige eeuw. "De rakkers der grenzen" is uitgegeven in 1930 bij drukkerij Fr. De Kinderen en is geschreven door J. Vleugels.
Je moet het met twee handen vasthouden of het valt uit elkaar. Het handelt over de periode rond Wereldoorlog I en is uitermate interessant door de lokale sfeer die het boekje op elke bladzijde uitademt. Weelde-Statie, Raevels, Merxplas ....... Het Raevels Kamp enz.... Door de oude spelling is het origineel wat moeilijk lezen, maar de simpele taal waarin het is geschreven doet vermoeden dat er op elke pagina oude familieleden kunnen opduiken die heldhaftige avonturen komen vertellen in het plat Raevels. Enig snel googelen leverde volgend resultaat op....
Heruitgave (http://www.amaliavansolms.org)
Decennia geleden al verwierf dit boek een cultstatus. "In de eerste helft van de twintigste eeuw was dit soort teksten schering en inslag," beweert professor A. Vanneste. "Romantiek, heldendom, vaderlandsliefde en straffe toeren gingen er bij iedereen in als zoete koek! Merkwaardig is het feit dat Vleugels in 1930 een dergelijk boek schrijft onder zijn eigen naam. De meeste spionnen of verzetslui zwegen na de oorlog als vermoord, zeker over hun eigen aandeel in de spionage-, smokkel- of passeeroperaties. Vleugels blijkbaar niet. Wat hij schrijft zit nog sterk onder de invloed van de naoorlogse anti-Duitse sfeer en het vaderlandslievend heldendom dat toen gecultiveerd werd. Sommige uitspraken moeten met een korreltje zout genomen worden, want Vleugels benadrukt soms al te zeer zijn eigen rol in het gebeuren. Al is een kritische studie dus noodzakelijk, Vleugels' boek is en blijft een interessant tijdsdocument." De gevraagde kritische studie bracht inderdaad een aantal foutjes aan het licht, bijvoorbeeld wat betreft het tijdsverloop (het boek werd dan ook pas twaalf jaar na het einde van de oorlog geschreven) en de vermelde locaties (Vleugels was niet bij elke actie aanwezig).
Studium Generale vzw uit Balen en heemkundekring Amalia van Solms uit Baarle-Hertog-Nassau werkten samen aan een uitgebreide heruitgave van "De rakkers der grenzen". Het boek bevat o.a. een voorwoord van Alex Vanneste, een biografie van de auteur Jan Vleugels en dertig fotopagina's. Daarnaast geven tal van aantekeningen de lezer anno 2012 de nodige verduidelijking over de vaak in bedekte termen vernoemde personen en locaties. Het verhaal speelt zich meestal af in de regio Hoogstraten-Beerse-Turnhout-Tilburg, waar Baarle een centrale plaats inneemt.
Over het boek
Eén van de meest "verwaarloosde" onderwerpen uit de geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog is zonder twijfel de "dodendraad": de grensversperring onder hoogspanning die door de Duitsers in 1915 werd opgebouwd tussen België en Nederland om de in- en exfiltratie te verhinderen.
Dat de volksmond aan die versperring spontaan de naam "dodendraad" gaf, duidt aan hoe moordend die "grens" wel geweest is, niet alleen door de aanwezigheid van de Duitse grenswachters (die eerst schoten en dan vragen stelden), maar vooral door de elektrocutie die zo dikwijls voorviel. Er bestaan geen precieze statistieken over het aantal dodelijke slachtoffers, maar de schattingen lopen hoog op.
Die grensversperring was niet waterdicht, want rond de 30.000 mensen zijn toch naar Nederland ontsnapt. En heel wat smokkelaars en spionnen van beide zijden gingen meermaals clandestien over (of door, of onder) de draad. Dat gebeurde zowat over de ganse lengte van de dodendraad: van de Belgische kust tot aan het drielandenpunt. Ook in het noorden van de provincie Antwerpen waren veel grenspassages. De bijzondere status van Baarle-Hertog, als onbezet Belgisch gebied in Nederland, droeg daar zeker toe bij. Daar waren ook het bijzondere draadloze zend-, ontvangst- en meetstation MN7 van de Belgische regering (in ballingschap in het Franse Le Havre) en het speciaal Belgisch postkantoor gevestigd.
Een bijzondere categorie van "grensgangers" waren de mensensmokkelaars of "passeurs": die als "loods" dienden om veilig aan "de overkant" te geraken. Eén van de merkwaardigste "beroepspasseurs" was Jan Vleugels. Hij bundelde in 1930 zijn verhaal onder de titel "De Rakkers der Grenzen". Hij was vooral actief in het noorden van de provincie Antwerpen en zijn verhaal is bijgevolg voor ons, Kempenaars en Noord-Brabanders, zeer herkenbaar.
